Η ΑΥΤΟΑΝΑΛΥΣΗ

Η αυτοανάλυση είναι επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε. Κάνοντας αίτημα αναζήτησης και μόνο με αυτή την λέξη, το Goggle δίνει 157.000 αποτελέσματα. Είναι κατανοητό: αρκεί ένας γνωστός συγγραφέας να κάνει κάποιες εξομολογήσεις στο Διαδίκτυο, σε ένα περιοδικό ή σε κάποια τηλεοπτική εκπομπή για να ανακοινωθεί ότι «κάνει την αυτοανάλυσή του»1. Μόλις ένας πολιτικός σηκώσει το πέπλο της ιδιωτικής του ζωής, πράγμα που είναι ολοένα και συχνότερο, η έκφραση αυτή κάνει αναπόδραστα την εμφάνισή της. Και υπάρχουν πλείστα όσα προηγούμενα. Ιδού μια φράση που αποδίδεται στον François Mitterand: «Αν άντεξα τόσο καιρό στην ασθένεια, αν δεν το έβαλα κάτω με τις πολιτικές συγκρούσεις, είναι διότι μέσα από όλες αυτές τις εκμυστηρεύσεις (στα πρόσωπα που συναντούσα) έκανα την αυτοανάλυσή μου» .Πρόκειται όμως για αυτοανάλυση με την πλήρη έννοια του όρου; Όχι βέβαια, για τον εξής λόγο. Η αυτοανάλυση κάποιου δεν συνίσταται στην κινηματογραφικού τύπου αποτύπωση των πλέον μύχιων βιωμάτων του, στην αφήγηση της ζωής του, έστω κι αν είναι συναρπαστική, στις εξομολογήσεις του, όπως έκανε ο Άγιος Αυγουστίνος, ο Μονταίνιος, ο Ζαν-Ζακ Ρουσώ και τόσοι άλλοι. Αυτά αποτελούν μαρτυρίες που υπάρχουν ανέκαθεν και που οι άνθρωποι πάντα χρειάζονται για να προσανατολίζονται στην ζωή. Δεν είναι καν η επιφανειακή και κοινότοπη καθημερινή ερμηνεία των παραπραξιών και των ονείρων, έτσι ώστε κάποιος να δικαιολογήσει ή να μειώσει τη σημασία τους. Αυτά δεν έχουν καμία σχέση με το πνεύμα της ψυχανάλυσης. Ψυχαναλύω σημαίνει κυρίως διαχωρίζω, αποσυνθέτω, διαλύω τις παραδεδομένες ιδέες και διευκολύνω την εισβολή του άγνωστου στοιχείου που υπάρχει εντός μας, έτσι ώστε να εξοικειωθούμε με τη δράση του και τις ανακολουθίες του. Αφ’ ής στιγμής προσπαθούμε να ανασύρουμε τις κρυφές τάσεις που μας κατοικούν, αντιλαμβανόμαστε ότι η καθεμία τραβάει το σκοινί προς άλλη κατεύθυνση και πως η φαινομενική ενότητα που επιδεικνύει το συνειδητό εγώ μας δεν είναι παρά μία βιτρίνα που προστατεύει πάμπολλες αναρχικές και αντιφατικές ώσεις. Γι’ αυτό θα ήταν καλύτερο να μιλάμε για αυτό-ψυχανάλυση, έτσι ώστε η διαφορά αυτή να γίνεται σαφής: κι αν χρησιμοποιώ συχνότερα τον όρο «αυτοανάλυση», σύμφωνα και με την καθημερινή ορολογία, θα προσφεύγω τακτικά σ’ αυτόν της αυτό-ψυχανάλυσης για να διαλύω αυτή την αμφισημία.
Για να αποκτήσει κανείς μια πρώτη ιδέα της ιδιαιτερότητας της φροϋδικής αυτό-ψυχανάλυσης, αρκεί να αναφερθεί στον επινοητή της ψυχανάλυσης. Οι πάντες υπογραμμίζουν τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε η αυτοανάλυση του Φρόυντ στην δημιουργία της ψυχανάλυσης και στην ιστορία της σκέψης του. Τα πλέον σημαίνοντα δεδομένα καταγράφονται στο σύγγραμμα που φέρει ακριβώς τον τίτλο Η γένεση της ψυχανάλυσης, έστω και αν σήμερα έχει εκδοθεί ως Επιστολές στον W. Fliess (12)3. Δεν πρόκειται λοιπόν καθόλου για μια αφήγηση ζωής ή για ένα εγχειρίδιο αυτογνωσίας.